Op zoek naar muziekscholen in Athene

Door Michiel Koperdraat

Dit artikel verscheen in tijdschrift 'Lychnari', 1999/5

Wie in Nederland allochtone muziek wil maken kan op veel plekken terecht. Veel conservatoria en muziekscholen hebben tegenwoordig �de wereld� aan cursussen en workshops op het gebied van volks- en wereldmuziek. Spaanse flamenco, Afrikaanse polyritmiek, Argentijnse tango, Arabische ud, Turkse saz en darbouka, Indiase muziek, Balkankoor, en zelf leid ik een Grieks leerorkest. Je kunt het zo gek of zover niet bedenken of men kan er voor terecht in allerlei (gesubsidieerde) instellingen. Dat heeft waarschijnlijk te maken met de beleving van onze eigen volksmuziektraditie; daar hebben we namelijk nauwelijks affiniteit mee. Ons volkslied gezongen door Bill van Dijck? Eerder kromme tenen dan kippenvel. En Sjonnie Jordaan, Ede Staal of carnavalsmuziek, tja, wat denken we daar eigenlijk van. Hoe dan ook, in Nederland spelen en luisteren we graag en veelvuldig over de grens.

In de meeste landen en ook Griekenland ligt dat wel anders. Op wat snobisten na zijn de Grieken apetrots op hun volksmuziek. Vooral de muziek van eigen geboortestreek wordt op handen gedragen. Het is dan ook ondenkbaar dat grote aantallen Grieken zich bezig houden met voor hen cultuurvreemde muzieksoorten, verwante (Arabische) soorten misschien daargelaten. Grieken begrijpen ook niet, dat wij ons daar in Nederland wel mee bezig houden. Nederlanders die Griekse muziek spelen? Ap�thana pr�gmata! Onbegrijpelijk.

van vader op zoon

Toch heeft het onderwijs in Griekse volksmuziek en op volksmuziekinstrumenten in Griekenland maar weinig structuur. In tegenstelling tot de mensen lijken de offici�le conservatoria weinig interesse in Griekse volksmuziek te hebben. Alleen de Byzantijnse kerkzangtraditie komt op conservatoria aan bod, de volksmuziek neemt men er niet erg serieus.

In Griekenland volgt men de volkstraditie en leert men zingen en spelen van vader op zoon en moeder op dochter. Priv�-lessen komen veel voor in stad en dorp (de klarinetspelende bakker geeft les aan de zoon van de slager), maar muziekscholen, waar systematisch les gegeven wordt op instrumenten en in de muziektheoretische aspecten ervan, zijn er nauwelijks.

Twee jaar geleden ging ik op zoek naar instanties in Athene die mij verder zouden kunnen helpen met mijn studie van Griekse volksmuziek. �Blinde vlekken� op het gebied van toonsystemen en het gebruik van kwarttonen daarbinnen dwongen mij daartoe. Ik wilde meer weten van de �ongeschreven wetten� die ten grondslag liggen aan Griekse volksmuziekstijlen als dimotik�, la�k� en reb�tika. Een meerjarige conservatoriumopleiding Byzantijnse kerkmuziek behoorde praktisch niet tot mijn mogelijkheden en sloot ook niet aan bij mijn wensen, dus ging ik in Athene op zoek naar muziekscholen. Na veel heen en weer getelefoneer in Athene vond ik er uiteindelijk twee.

aristidis moschos

Bij de La�k� Schol�o Paradosiak�s Mousik�s (School voor traditionele volksmuziek), opgericht en bestierd door Aristidis Moschos, kan men terecht voor allerlei groepslessen in zang en op volksmuziekinstrumenten als sandouri, outi, bouzouki en viool. Moschos is virtuoos in het bespelen van de sandouri, het Griekse cimbaal. Deze wakkere, inmiddels bejaarde rasmuzikant met een enorme staat van dienst, leidt dit schooltje met strakke hand. Hier een impressie van mijn bezoek:

Na enig informatief telefoneren, om mijn studiewensen kenbaar te maken en mijn bezoek aan te kondigen, ging ik erheen om te kijken of het was wat ik zocht. In het gebouw zag ik overal maestro Moschos aan de muur hangen in de vorm van portretten en affiches. Zijn vrouw, gekleed in een lang fluwelen gewaad, ontving mij, informeerde kritisch naar het doel van dit bezoek en verzocht me vriendelijk doch dringend plaats te nemen in de monumentale hal om daar te wachten op de maestro.

Moschos zelf bleek minder formeel. Na mij gevraagd te hebben of ik wel wist wie hij was, vroeg hij mij naar mijn wensen. Toen ik hem zei dat ik bouzouki speel, zing, en les zou willen hebben in traditionele volksmuziek plukte hij een enigszins kromgetrokken tzouras met verroeste snaren van de muur en drukte die mij in de hand. �Speel!�. Na enige strofes uit dit instrumentje geperst te hebben, dempte hij met z�n hand de snaren en zei �zing!�. Enigszins onthutst, maar toch ook wel een beetje bekend met dit soort toenadering, zong ik zo goed en zo kwaad als het ging een reb�tikaliedje. Vervolgens moest ik de meester volgen naar zijn lesruimte. Op een prachtig ingelegde parketvloer waren 8 sandouri�s in een kring opgesteld. Hij nam plaats achter z�n sandouri en vroeg me op eerder genoemde tzouras een tax�mi (improvisatie) te spelen. Er ontstond wel even enige muzikale interactie, doch al snel werd het een demonstratie van kunnen van de meester zelf. Lachend, pratend, en zonder enig visueel contact met z�n instrument toonde hij me de meest virtuoze en onnavolgbare acrobatische toeren.

En dat was het dan. Ik kreeg een uitnodiging voor een uitvoering van leerlingen die avond (voornamelijk bedoeld voor ouders) en toen was Aristidis Moschos plotseling vertrokken. Over waar ik voor kwam -de lessen, de duur en de kosten- was verder geen informatie te krijgen. Gelukkig kreeg ik die avond, na de uitvoering, van de bouzoukidocent van deze opmerkelijke muziekschool nog wat te horen over de gang van zaken op deze school. De uitvoering zelf bestond uit het tonen van prille, vrij schoolse muzikale stappen van de over het algemeen jonge leerlingen.

Het mooie gebouw (tegenover het Mousion) is nu helaas zo erg beschadigd door de laatste aardbeving, dat de opleiding is verhuisd naar een pand in Ch�largos (Bas. Irakleiou 4, tel: 01- 8229952), een stuk buiten het centrum van Athene.

De grote santourimeester Aristidis Moschos is op 9 november 2001 overleden. Een groot verlies voor de Griekse dhimotika-muziek en voor de studenten van zijn school. Ondanks dat de meester niet zelf meer aan het roer staat is men vast van plan de lessen op de school voort te zetten. Links: Muzikanten spelen (vol emoties) bij zijn begrafenis.

ARISTIDIS MOSCHOS OVERLEDEN

thanasis polykandriotis

De Schol�o La�k�s Mousik�s (School voor volksmuziek) is onderdeel van Od�o Fil�ppos N�kas (Fil�ppos Nakas Conservatorium), een modern commercieel muziekinstituut dat van veel markten thuis is. Het gebouw is ultramodern en vol geluiddichte ruimtes. Bij mijn bezoek hoorde ik op elke verdieping andere geluiden, vari�rend van klassiek piano tot jazz-fusion.

De opleiding voor het bespelen van bouzouki, tzouras en baglamas wordt geleid door de virtuoze bouzoukispeler Thanasis Polykandriotis, die veel �groten van Griekenland� begeleidde. Bij de opleiding zijn nog drie andere bouzoukileraren betrokken en instrumenten zijn er voor leerlingen voorhanden. Ik mocht een groepsles bijwonen, welke plaatsvond in een dependance.

In een kring zaten 9 jonge jongens met spiksplinternieuwe bouzouki�s en ��n meisje met baglamas een uur te werken aan het nummer �Kato sto lemonadika� onder leiding van Polykandriotis zelf. Eens in de zoveel weken hebben zij dat voorrecht. Hun eigen docent, Manolis Michalakis, was erbij aanwezig en vertelde mij af en toe het een en ander. Polykandriotis gaf vrij strenge aanwijzingen, maar ook complimenten aan de leerlingen. Ook het spelen van improvisaties kwam aan bod. Ondanks hun vederlichte muzikale bagage was de motorische vaardigheid van veel van deze jonge leerlingen opvallend. De les diende verder als voorbereiding op een uitvoering tijdens een seminar, een week later.

Elke twee maanden is er zo�n seminar en deze keer kwam er een musicoloog aan het woord met een verhandeling over de eerste reb�tikaperiode. Ook Michalis Yenitsaris sprak even over deze �goeie� ouwe tijd, na eerst vanuit de zaal zijn voorganger veelvuldig te hebben onderbroken met correcties en aanvullingen. Verder hield hij een vurig pleidooi voor het bespelen van de 3-snarige bouzouki: daar moet iedere leerling mee beginnen omdat dit de enig echte bouzouki is. Dit veroorzaakte onrustig geschuif op stoelen bij die leerlingen die een splinternieuwe 4-snarige bouzouki op schoot hadden. Yenitsaris zong en speelde daarna een paar mooie oude liederen, samen met Polykandriotis. Daarna was het de beurt aan de leerlingen om te laten zien wat ze hadden geleerd. Hun ouders waren trots na afloop, en terecht.

Het gesprek met bouzoukidocent Michalakis gaf mij het meeste vertrouwen. Hij sprak goed Engels, had snel door wat ik wilde leren, en was graag bereid mij enige maanden onder z�n hoede te nemen. Wat bouzoukispel-techniek betreft zou ik hier veel kunnen leren, ik had echter mijn vraagtekens of ik wel bij de wortels van Griekse muziek uit zou komen (op een bouzouki komen geen kwarttonen voor) en ook voor zang zou ik ergens anders heen moeten. Misschien de opleiding van Moschos? Ik zou daar zangles en les op de outi (luit) kunnen nemen. Maar daar verliep de communicatie een stuk moeizamer, wat niet alleen aan mijn gebrekkige kennis van de Griekse taal lag.

Het was trouwens een enorm gedoe om van deze scholen offici�le financi�le gegevens te verkrijgen die in verband stonden met een aanvraag voor studiefinanciering die ik in Nederland wilde indienen. Lesgelden uit folders golden voor mij niet omdat ik (priv�) een intensiever lesschema zou gaan volgen. Verschillende keren moest ik bij ze langs en telkens was er weer een andere reden waarom ik geen papieren meekreeg. De algemene houding was: �Kom maar gewoon naar Griekenland, dan komt dat allemaal best voor elkaar�. Maar ja, dat is niet een verhaal waarmee je bij de Nederlandse subsidi�nt aanklopt.

Mijn studie in Griekenland kon uiteindelijk door omstandigheden niet doorgaan. Toch ben ik blij deze scholen te hebben leren kennen. Het is goed om te weten dat er in het land van de bouzouki ook een bouzouki-opleiding bestaat. Het commerci�le Conservatorium Fil�ppos Nakas voorziet hierin.

Maar de school van Aristidis Moschos is misschien nog wel belangrijker. Moschos behoedt, waarschijnlijk als enige in Athene, het sandourispelen voor uitsterven. Tegenwoordig zie je steeds vaker kompania�s uitgerust met een toetsenbordje en nog maar weinig jongeren voelen iets voor een studie op de sandouri (wat een lastig instrument is om te bespelen). Mede door de charismatische inspanning van Moschos lijkt er de laatste tijd een opleving van dit mooie instrument te bespeuren.

La�k� Schol�o Paradosiak�s Mousik�s, Patision & Vas. Irakliou 4 (Mous�o), 106 82 Athina (tel: +301 8232559) (oud adres!)

Od�o Fil�ppos N�kas, Hippokratous 41, 106 80 Athina (tel: +301 3634000 / 3633583)

Naschrift

Inmiddels is ons bekend dat er in Thessaloniki een uitstekende school voor Griekse volksmuziek bestaat met de naam En Chordais.
De school bevind zich aan de 21 Pavlou Mela, Thessaloniki.
Er wordt les gegeven op zang, outi, ney, bouzouki, viool, percussie, kan�n, sandouri, zourn�, klarinet en Pontische l�ra. Ook Byzantijnse kerkzang behoort tot de mogelijkheden. De school is open van oktober tot juni.